Öykümüz

Levent ve Etiler semtlerinin çekirdeğini teşkil eden Levent Vilları, 1947 – 1950 yılları arasında inşa edildi. Bugün SİT alanı içinde, koruma altında bulunan bu villalar, Emlak ve Kredi Bankası’nın¹ ilk toplu konut projesinin birinci etabıydı.

Projede Yüksek Mimar Prof. Kemal Ahmet Arû ile Yüksek Mimar Bedii Gorbon’un imzası vardı. Arû ve Gorbon bu projeyi, “bir mimari proje olmanın ötesinde, bir sosyal proje, bir çağdaş Cumhuriyet projesi” olarak tanımlıyordu. Gerçekten de bu proje, tüm etaplarıyla birlikte, modern kent yaşamı için toplu konut tipinde tasarlanan erken örneklerin en önemlisi oldu. Proje kapsamındaki tüm konutlar, ilerleyen yıllarda çok büyük popülerlik kazandı, aynı zamanda yüksek getirili bir yatırım aracına dönüştü.

Levent’te yaşam, bu projenin “Levend Evleri” olarak anılan ilk etabının tamamlanmasıyla, 1950’li yılların başında başladı. O dönemin kent merkezine epey uzak bir noktada ortaya çıkan bu yeni mahallenin ilk sakinleri ise orta ve üst düzey devlet memurları, küçük ve orta çaplı tüccarlar ile bazı iş adamları oldu.

Mahalle, kentten uzak, izole bir yaşamı tercih eden sanatçılarla ünlü sporcuların da ilgisini çekti. Dönemin popüler kültürünün en bilindik simaları hızla Levent’e taşınmaya başladı.

Levent’in kuruluşu sırasında okul gereksinimi de düşünülmüş, Levent İlkokulu² 1951 yılında eğitime başlamıştı. Ancak bu dönemde Levent’te herhangi bir orta öğretim kurumu yoktu. İlkokulu bitiren öğrenciler, eğitimlerini sürdürebilmek için başka semtlere gitmek zorundaydı.

Ulaşım olanaklarının çok sınırlı olması ve Levent’in yollarının ilkelliği büyük sıkıntıydı. Öğrenciler okullarına, çoğu zaman balçıkla kaplanmış yollardan, güçlükle yürüyerek gidiyordu. Levent’in kış aylarında yaşamı olumsuz etkileyen sert iklimiyse öğrencilerin okula ulaşımını iyice zorlaştırıyordu. Mahalle sakinleri bu karlı kış aylarını “buralara kurtlar indi” diye anlatıyordu.

Bu koşullar altında Levent’te bir orta eğitim kurumuna duyulan ihtiyaç her geçen gün arttı. “Levent Kız Ortaokulu” da bu ihtiyacın ortaya çıkardığı bir kurum oldu. İç Levent’te bulunan, iki katlı, dört odalı, küçük bir bahçeli villa okulun ilk binasıydı. Merdivenler tahta, sınıflar sobalıydı.

Yeni Sülün Sokak’taki 50 numarada yer alan bu villayı, okul binası yapılması kaydıyla, Milli Eğitim Bakanlığı’na, dönemin önemli iş adamlarından ve Levent’in ilk sakinlerinden Natuk Birkan bağışlamıştı³.

Levent Kız Ortaokulu’nda ilk zil 1961 – 1962 eğitim yılının başında çaldı. Okul, 28 öğrenci kaydederek eğitime başlamıştı. O yıl, yalnızca orta birinci sınıf⁴ düzeyinde eğitim verildi. Okulun ilk müdürü ise Zeki Yılmaz oldu.

Mahalle sakinleri, başta Müdür Besime Önsel olmak üzere, okulun tüm yönetim ve öğretmen kadrosuna büyük bir güven duyuyor, çocuklarını okula “eti sizin, kemiği benim” diyerek teslim ediyordu.

Fikren, vicdanen ve irfanen hür nesillere yürekten inanmış bu kadroysa öğrencilerine, ileride kendilerini özgürce gerçekleştirmelerini sağlayacak modern bir eğitimi, özveri ve titizlikle sunuyordu.

Aynı kadro, okulun kapalı ve durağan bir varlık olmadığının altını çiziyor; okulu, içinde bulunduğu sosyal çevreyle çok yönlü bir etkileşime sokuyordu. Bu noktada örgütleme konusundaki deneyimini ön plana çıkaran kadro, okulun kent merkezine uzak olmasından kaynaklanan tüm sorunlarını, mahalle sakinleriyle el ele vererek hızla aşmayı başarıyordu.

Mahalle sakinleri Besime Önsel ve arkadaşlarına her anlamda çok geniş bir hareket alanı tanıyor “siz yalnızca emredin” diyordu. Okula gerekli malzemeler çoğu zaman mahalle sakinlerinden toplanan parayla alınıyor; mahallenin delikanlıları, mahallenin marangozunun ve demircisinin tezgâhında okulun ihtiyaç duyduğu sıraları, masaları üretiyordu.

Perdeler, örtüler evlerde dikiliyor; okula yemek, kendiliğinden oluşmuş bir düzen içinde komşulardan geliyordu. Kütüphanenin kitapları, laboratuvarın araçları, müzik odasının enstrümanları Besime Önsel’in parafıyla mahalle sakinlerinin bir hediyesi olarak tek tek demirbaşa kaydediliyordu.

Levent Kız Ortaokulu, kuruluşunun ikinci yılına fiziken biraz da olsa büyüyerek girdi. Yaz tatilinde, okul yöneticilerinin ve semt sakinlerinin çabalarıyla giriş ve balkonlar tadilattan geçirilip okula iki sınıf daha eklendi. Böylece okul, 1962 – 1963 eğitim yılında, ortaokulun tüm düzeylerine öğrenci kaydedebilir kapasiteye ulaştı, mevcut 90 oldu.

Okul ilk mezunlarını da bu eğitim yılının sonunda verdi. İlk mezunlar diplomalarını, Levent Açıkhava Sineması’nda düzenlenen bir törenle aldı. Diploma töreninde tüm Levent sakinleri hazır bulunuyor; Levent, ilk mezunlarını alkışlıyordu.

Levent Ortaokulu, bu ilk diploma töreninin ardından, bir sonraki eğitim yılına hazırlanmaya başladı. Tüm yaz boyunca devam eden tadilatla okula üç derslik daha eklendi. Ayrıca yakınlarda bulunan bir villa ve genişçe bahçesi de, villanın sahibi tarafından okulun kullanımına verildi. Bu villanın bahçesine getirilen barakalar sınıflara dönüştürüldü⁵.

Bu dönemde, okul yönetimi üzerinde, erkek çocukların da okula kaydedilmesi için oluşan baskı büyüyordu. Okul yöneticileri de pedagojik nedenlerle karma olmayan bir eğitimi onaylamıyordu.

Yeni fiziki yapı içinde, okulun artık karma eğitime geçecek kapasiteye ulaşacağı düşünülmüştü. Okul Müdürü Besime Önsel, bu düşünceyle karma eğitim için Bakanlık’tan izin istedi. Ancak Önsel’in beklediği izin bir türlü gelmedi.

Okul Müdürü Besime Önsel, yeni kayıt dönemiyle birlikte, izin olmamasına rağmen, erkek öğrencileri de “misafir öğrenci” notuyla okula kaydetmeye başladı.

Okullar açılıp 1963 – 1964 eğitim yılı başladığında, Levent Kız Ortaokulu’nun, ikinci villasına asılan tabelasında “kız” ibaresine yer verilmemiş, erkek öğrenciler de kız arkadaşlarıyla birlikte sıralara oturmuştu. Fakat bunun resmî bir geçerliliği yoktu.

Besime Önsel, okulun karma eğitime “fiilen” geçtiğini kısa bir telgrafla Ankara’ya bildirmek durumunda kaldı. Bu telgrafın hemen ardından gelen izinle okulun adı “Levent Ortaokulu” olarak resmen değiştirildi. O yıl okul mevcudu 300’dü.

İzleyen iki yıl içerisinde okul mevcudunda çarpıcı artışlar gözlendi. Levent Projesi’nin diğer etapları tamamlanıyor, bölgede başka projelerin de evleri yapılıyordu. Bölgeye iki yeni ilkokul⁵ daha açılmıştı ama Levent Ortaokulu bölgedeki tek ortaokul olarak eğitim vermeye devam ediyordu.

Levent ve çevresinde yaşam yoğunlaştıkça okula hem yeni kayıt başvurusu artıyor, hem de ara sınıflara kayıt aldırmak için pek çok başvuru birikiyordu. Okul yönetimiyse mahallenin çocuklarını, kapasite sınırını aşmak pahasına geri çevirmeyip okula kaydetmeyi tercih ediyordu. Okul mevcudu 1964 – 1965 eğitim yılında 550’ye, 1965 – 1966 eğitim yılında 700’e çıktı.

Bu arada 1965 yılının hemen başında, okul müdürü değişmiş, okul müdürlüğüne Besime Önsel’in yerine Ülker Canbey atanmıştı. Müdür muavinleri Neşide Sönmez ve Nimet Yamantürk ise görevlerine devam ediyordu.

Müdür değişimiyle yalnızca Levent Ortaokulu değil aynı zamanda tüm Levent, odağında eğitimin bulunduğu, çok erken ama çok da başarılı bir sivil toplum girişimiyle tanışacaktı.

Okul yönetiminin, okul mevcudundaki hızlı artışa bulduğu ilk çözüm, biri sabah, biri öğleden sonra olmak üzere çift tedrisat yapmaktı. Ancak çift tedrisat bile bazen yeterli olmuyordu. Bu nedenle bazı sınıflarda, bazı dersler için, akşam üzerini de kapsayacak biçimde üçlü tedrisat uygulanıyordu.

1966 – 1967 eğitim yılına gelindiğinde ilave bir çözüm olarak Hasan Âli Yücel İlkokulu’nun⁷ binası, öğleden sonraları Levent Ortaokulu tarafından kullanılmaya başlandı. Levent Ortaokulu, yeni müdür Ülker Canbey’in liderliğinde Levent’in çocuklarını, Levent’te okutmakta kararlı bir duruş sergiliyordu.

Bu yıllarda Levent Ortaokulu, yalnızca ortaokul eğitimi ile ilgili değil aynı zamanda lise eğitimi ile ilgili de baskı altındaydı. Levent Ortaokulu’nu bitiren öğrenciler Levent’te bulunan bir liseye ihtiyaç duyuyor, aileler bu ihtiyaçla ilgili yine Levent Ortaokulu’nun kapısını çalıyordu. Milli Eğitim Bakanlığı’nın lise yatırımı öncelikleri ise Levent’i kapsamıyordu. Okul yönetimi bu talepler karşısında bir çıkış yolu bulmakta zorlanıyordu.

Bu dönemde Okul Müdürü Ülker Canbey ve arkadaşlarına, Levent’te yerleşmiş iş adamlarından, özel bir lise kurup başına geçmesi yönünde ciddi teklifler gelmeye başladı. İş adamları Ülker Canbey’e, ihtiyaç duyduğu finansal desteği sağlayacaklarını ifade ediyorlardı. Ülker Canbey’se özel eğitime sıcak bakmıyor, yeni kurulan bu semtin temel ihtiyacının güçlü bir devlet lisesi olduğunu düşünüyordu.

Okul Müdürü Ülker Canbey bu düşüncelerle, mahalle sakinlerinin lise taleplerini ve iş adamlarının kendisine yaptığı teklifleri yeniden formüle etti. 1965 yılında Levent Ortaokulu Lise Yaptırma Derneği’nin kurulmasını sağlayan Ülker Canbey, bu derneğin temel amacını “Levent’te bir devlet lisesi yapımına ön ayak olmak” olarak belirledi.

Dernek öncelikle, satın alınacak büyükçe bir okul arsası için finansal kaynak oluşturacaktı. Mahalle sakinlerinden toplanan bağışlarla bu kaynak hızla hazır hale getirildi. Ardından dernek, bölgede bir lise binasının inşaatına Bakanlık’tan ön izin çıkardı. Daha sonra da binanın inşaatı için gerekli ödeneğin II. Beş Yıllık Kalkınma Planı kapsamına alınmasını sağladı. Artık iş, yalnızca uygun bir arsanın bulunmasına kalmıştı.

Levent Ortaokulu’nun özverili ve idealist üç kadın yöneticisi, “çizmeleri giyip”, balçıkla kaplı arsaları tek tek dolaşmaya başladı. Mahallenin biraz ilerisinde, bugün “Etiler” olarak adlandırılan bomboş bölge, lise binası için elverişli gözüküyordu.

Okul Müdürü Ülker Canbey ve yardımcıları Nimet Yamantürk ile Neşide Sönmez, bu bölgeyi günlerce inceleyerek bölgedeki pek çok boş arsanın arasından, yeni lise binası için en uygun olacak “o” arsayı seçmeye çalıştı. Uygun arsa en sonunda saptandı ve dernek tarafından hemen satın alındı. Ardından lise binası, bugünkü yerinde hızla yükselmeye başladı.

Dernek aynı yıl, arsanın mülkiyetini, “Milli Eğitim Bakanlığı’na tahsis edilmesi ve burada Levent Lisesi’nin eğitim vermesi” şartlarıyla Hazine’ye aktardı. Evrakları okulun müdürü ve derneğin yönetim kurulu başkanı Ülker Canbey imzalamıştı.

Bu yıllar, aynı zamanda, Levent ve Etiler semtlerinin hızlı yükselişinin de habercisiydi. Bu yükseliş, inşaatı bitmiş lise binasının, henüz eğitime başlamadan, bir kat daha yükseltilmesini gerektirdi: 1967 yılında, üç katlı olarak projelendirilen binanın yapımı sürerken, semtin nüfusundaki artış potansiyelini dikkate alan yöneticiler, binaya bir kat daha çıkabilmek için yeni bir izin alınmasını sağladı.

İnşaatın bu bölümü için Bakanlık’tan ödenek çıkarmak mümkün olmayınca, dernek, mahalle sakinlerinden topladığı bağışlarla ek finansman da oluşturdu. Ancak bu işlemler tamamlandığında binanın çatısı kapanmıştı.

Buna rağmen dördüncü kat, çatı sökülerek, yine de inşa edildi. Yeni lise, ait olduğu semtin gelecekteki temposuna yetişmenin kaygısı içine daha o günden düşmüştü.

Binanın yapımı 1968 yılı başında tamamlandı. Ünlü ressam ve mozaik sanatçısı Bedri Rahmi Eyüboğlu, okulun Nisbetiye Caddesi’ne bakan yan cephesine mozaik bir pano yaptı. Binanın ön ve arka cephesini, mozaik kaplama kalın şeritlerle süsledi. Bina içindeki kütüphane ve laboratuvarlar ile bazı geçiş noktalarında bu kaplama şeritleri incelterek devam ettirdi.

Tarihi Levent duvar mozaiklerinin çok değerli örnekleri arasında gösterilen bu pano ve kaplamalar, bir anlamda Levent’in, tüm unsurlarıyla birlikte okula attığı yerel bir imzaydı. Yepyeni bir Cumhuriyet semtinin, yepyeni ve “ilk” lisesi artık eğitime hazırdı.

1967 – 1968 eğitim yılının sömestr tatilinde Levent Ortaokulu yeni binasına taşındı. 1968 – 1969 eğitim yılının başındaysa “Levent Ortaokulu”, “Levent Lisesi” adını alarak lise birinci sınıf düzeyindeki ilk lise öğrencilerini kaydetti. Lisenin kuruluşunu sağlayan Ülker Canbey orta kısım müdürlüğünün yanı sıra lisenin müdürlüğünü de yüklendi.

Okulda lise eğitiminin başladığı yıldan itibaren çift tedrisat yapıldı. Okul binasında sabahları lise, öğleden sonraları ortaokul öğrencileri eğitim gördü⁷.

Etiler Lisesi, Levent ve Etiler sakinlerinin kaynaklarıyla ve çok erken bir sivil toplum deneyimiyle kurulmuştu. Kuruluşundan itibaren semt – okul ekseninde etkileşimli bir kimlik inşası ortaya kondu. Okul bu özelliğiyle, tarihi semt liselerinin ardından gelen, ikinci dalga semt liseleri arasında kendine çok özel bir yer buldu.

Etiler Lisesi, 2000’lerin başına kadar olan dönemde, yoğun biçimde Akat, Etiler, Kültür, Levazım, Levent, Nisbetiye ve Ulus mahallelerinden öğrenci kaydetti. Beşiktaş ilçesinin Etiler-Levent bölgesini oluşturan bu mahalleler, yıllar içinde, elbette ki çok değişti.

Eğlence, lezzet ve alışveriş odaklı pek çok ünlü marka ardı ardına buralara geldi; bölgenin aslî özelliği olan sakinlik ve sadelik gitti. Ama saygı, sevgi, vefa, nezaket ve biraz da kendi halindelik buraları hiç terk etmedi. Katılımcı demokrasi, Cumhuriyet’in temel değerleri ve Atatürk’ün bütün ilkeleri buralarda daima öncelikti.

Buralar hep “önce eğitim”, “önce kültür” dedi. Etiler Lisesi’nin sıralarından geçen bu mahalleler, istatistik tablolarında, Türkiye’nin eğitim ve kültür düzeyi en yüksek mahalleleri olma unvanını bir kez olsun kaybetmedi. Bayrak, Besime Önsel, Ülker Canbey, Neşide Sönmez, Nimet Yamantürk hocalardan Nimet Sağım hocaların kuşağına, Nimet Sağım hocaların kuşağından da Hülya Çavuş hocaların kuşağına devredilmişti.

Başta Besime Önsel, Ülker Canbey, Neşide Sönmez ve Nimet Yamantürk olmak üzere okulumuzun kuruluşunda ve gelişiminde emeği bulunan tüm Cumhuriyet öğretmenlerine büyük saygıyla;

^× Metin, 1990 yılı mezunlarımızdan L. Hilal Akgül’e aittir.
¹ Günümüzde Emlak Katılım Bankası.
² Günümüzde Lütfi Banat İlkokulu ve Lütfi Banat Ortaokulu.
³ Günümüzde bu villa Natuk Birkan Halk Eğitim Merkezi olarak kullanılmaktadır.
⁴ Metne konu dönemde ilkokul 5, ortaokul ve lise 3’er yıldır. Yalnızca 5 yıllık ilköğrenim zorunludur.
⁵ İç Levent Gönüller Aralığı, 8 numarada yer alan bu villa, Levent Ortaokulu yeni binasına taşındıktan sonra, Köy Çocuklarını Yükseltme Derneği’nin kullanımına verilmiştir. Bu dernek daha sonra vakıf yapısına kavuşmuş ve Köy Çocuklarını Yükseltme Vakfı adını almıştır. Vakıf, çalışmalarını halen bu villada sürdürmektedir.
⁶ Bunlardan ilki 1961 yılında açılan Şehit Kubillay İlkokulu, diğeri 1964 yılında açılan Hasan Âli Yücel İlkokulu’dur. Şehit Kubilay İlkokulu ilerleyen dönemde Lütfi Banat İlkokulu bünyesine alınarak kapatılmıştır.
⁷ Günümüzde Hasan Âli Yücel İlkokulu ve Hasan Âli Yücel Ortaokulu.
⁸ Etiler Lisesi’nin orta kısmı, 8 yıllık kesintisiz zorunlu eğitimin yasalaşmasının ardından 1999 yılında kapanmıştır.

• Akbayar, N. (1999), Dünden Bugüne Beşiktaş, İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları.
• Kalkınma Planı: İkinci Beş Yıl | 1968-1972, (1967), Ankara: Devlet Planlama Teşkilatı Yayınları
• Öktem, B. (2005), Küresel Kent Söyleminin Kentsel Mekanı Dönüştürmedeki Rolü: Büyükdere – Maslak Aksı, Kentsel Ayrışma: Mekânsal Dönüşümde Farklı Boyutlar içinde, Der. Hatice Kurtuluş, İstanbul: Bağlam Yayınları.
• Levent: Başarılmış Bir Cumhuriyet Projesi, (2012), Sergi kitapçığı, İstanbul.

• Levent Lisesi Dergileri (1971 – 1975)
• Levent Lisesi Yıllıkları (1971 – 1981)
• Etiler Lisesi Yıllıkları (1982 – 1999)

• Hülya Çavuş ile görüşme (2012, 2018 ve 2020)
  Etiler Lisesi | Emekli öğretmen/yönetici
• Nimet Sağım ile görüşme (2012, 2018 ve 2020)
  Etiler Lisesi | Emekli öğretmen/yönetici
• Neşide Sönmez ile görüşme (2012, 2018 ve 2020)
  Etiler Lisesi | Emekli öğretmen/yönetici
• Nimet Yamatürk ile görüşme (2012)
  Etiler Lisesi | Emekli öğretmen/yönetici
• Ferit Önsel ile görüşme (2012)
  Etiler Lisesi | 1972 mezunu ve okul müdürü Besime Önsel’in oğlu

• Fotoğraflar: Hülya Çavuş, Nimet Sağım, Neşide Sönmez ve Ferit Önsel’e ait kişisel arşivlerle Çağdaş Levent Derneği arşivi